ब्रोकन चेअर

 This chair .. More than just a furniture.

साहेबांच्या घरासमोर निदर्शनात्मक ठिय्या मांडणे, हि गोष्ट आपल्याला नवीन नाही आणि आंदोलन करूनही आपण त्या गोष्टीला राजी न होणे हेही आपल्या साहेबाला नवीन नाही.या आंदोलनात खुर्चीचा समावेश असेल तर मग आनंदच आहे आणि या सगळ्या गोष्टी परदेशात पहायला मिळणे या सारखा योगायोग नाही.किव्वा तो संबंध लावावा यासारखा निरागसपणा नाही.

 

याच गोष्टीची जाणीव होते ती जिनिव्हा मधील या 'ब्रोकन चेअर' स्मारकाला भेट दिल्यावर.दुसऱ्या महायुद्धाच्या वेळी वापरलेल्या 'लॅन्डमाईन्स' अर्थात 'भू-सुरुंगाच्या' विरोधात सुरु केलेल्या चळवळीचे प्रतीक किव्वा त्या चळवळीच्या कराराचे स्मारक म्हणजे हे 'ब्रोकन चेअर' चे लाकडी शिल्प.

१९९७ साली भू-सुरुंग वापरायचे नाही असा तह/करार करण्यात आला होता.जो 'ओट्टोवा करार' म्हणूनही ओळखला जातो.यासोबतच जगातील सर्व राष्ट्रांनी या कराराला मान्यता द्यावी आणि भू-सुरुंगांचा वापर बंद करावा यासाठी 'Handicapped International या संस्थेतर्फे स्वाक्षरी मोहीम राबविण्यात आली होती.आणि त्याच मोहिमेअंतर्गत 'डॅनियल बर्सेट' या कलाकारांकडून हि बारा मीटर उंचीची,साडेपाच टनांची लाकडी आणि एक पाय नसलेली खुर्ची बनविण्यात आलेली आहे.नसलेला पाय हा भूसुरुंगात जखमी अथवा मृत पावलेल्या व्यक्तींची जाणीव करून देतो.

याच्या इतिहासाची आणि परिणामाची इत्यंभूत माहिती विकिपीडियावर सहज मिळेलच पण एक पर्यटक आणि त्यातूनही भारतीय पर्यटक म्हणून मला याच्या वेगळ्या बाजू जास्त मजेशीर वाटत.

सर्वप्रथम तर हि खुर्ची इथे फक्त तीन महिने राहणार होती जी आता अखंडित वीस वर्ष इथे व्यवस्थित न डगमगता उभी आहे (तीनच पाय असूनही). बरं या 'ओट्टोवा' करारावर जगातील सर्व राष्ट्रांनी मान्य म्हणून सह्या केल्या आहेत का ? तर नाही.सध्या तरी अमान्य राष्ट्रांमध्ये अमेरिका,चीन आणि रशिया या आणि इतर पंचवीस देशांबरोबरच आपणही (भारत) त्यात समाविष्ट आहोत.म्हणजे आम्ही लॅन्डमाईन्स वापरणार असे आपले म्हणणे आहे. ..असो..युनाइटेड नेशन्सच्या जागतिक मुख्यालयाच्या मुख्य प्रवेशद्वाराच्या अगदी समोर हि खुर्ची उभारलेली आहे.म्हणजे शांततेचा अर्ज थेट राष्ट्रपती भवनात केल्यासारखा देखावा वाटतो.

एक स्मारक म्हणून आणि शांततेचे आवाहन करणारी हि खुर्ची तिच्या भव्यतेमुळे पहायला छान वाटते.त्यात युनायटेड नेशनच्या मुख्यालयासमोरच असल्याने ते शांततेचे आवाहन अजूनच चपखल बसते.असे हि खुर्ची पाहताना नेहमीच वाटत राहते.

अशा प्रकारे वर म्हणल्याप्रमाणे आवाहन करूनही भारत या गोष्टीला राजी झालेला नाहीये अशी मी पाहिलेल्या यादीवरून तरी माहिती मिळाली.करणे काहीही असोत पण स्मारक,साहेबांचे घर,सामान्य नागरिक आणि खुर्ची या चार नेहमीच्या गोष्टींचा संबन्ध इथे देखील पहायला मिळाला.

लोक कुठल्या गोष्टीसाठी स्मारक बांधतील आणि ते भविष्यात पर्यटकांचे आकर्षण बनेल याचा नेम नाही. तुटलेल्या पायाखाली उभे राहून समोरच्या युनायटेड नेशन च्या आवारात लावलेल्या सर्व देशांच्या झेंड्यांमधील भारताचा झेंडा शोधत आणि खुर्चीचे फोटो घेत तो अर्धा तास कसा सरला हे समजलेच नाही.पण एक वैविध्यपूर्ण स्मारक पहिल्याच आनंद घेऊन मी आज पुढे सरकत होतो.

हृषिकेश पांडकर

Broken Chair monument | Genève | June 2018